inne

inne

Kształt widowiska teatralnego w dramatach Juliusza Słowackiego. Typ szekspirowski

przez

Wstęp pracy dyplomowej

Zarówno William Szekspir, jak i Juliusz Słowacki są autorami dramatów o niezwykłych walorach teatralnych, które w znaczący sposób kształtowały teatr swoich epok. Moim celem w tej pracy jest obrona tezy, że oba te dramaty posiadają niezwykle rozwinięte i przemyślane aspekty widowiskowe. Poprzez wnikliwą analizę takich utworów jak „Sen nocy letniej” Szekspira oraz „Balladyna” Słowackiego, pragnę odsłonić nie tylko poetyckie elementy tych dzieł, ale przede wszystkim ich teatralny kształt.

Zapisany w dramacie kształt teatralny można porównać do „partytury” intencjonalnej inscenizacji, obejmującej koncepcję przestrzeni scenicznej, czy to otwartej, zamkniętej, głębokiej, płytkiej, jedno- lub wieloplanowej. Jak zauważyła Irena Sławińska, całość teatralnej koncepcji dramatu zawiera nie tylko elementy wizualne, ale również budowanie napięć emocjonalnych i zróżnicowanie akustyczne. Autorzy często precyzyjnie określają momenty, w których powinna pojawić się muzyka, oraz jej rodzaj, szukając dla niej odpowiedniej motywacji.

Aby właściwie odczytać kształt teatralny dramatu, nie wystarcza nawet najbardziej wnikliwa analiza tekstu. Niezbędna jest znajomość dziejów teatru, co pozwala zrozumieć teatralne kategorie, którymi posługiwał się twórca. W związku z tym, w mojej pracy przyjęłam założenie, że analiza dramatów Szekspira i Słowackiego musi być osadzona w kontekście historycznym epok teatralnych, w których żyli i tworzyli.

Rozdział pierwszy poświęcony jest zainteresowaniu Słowackiego teatrem Szekspira oraz teatrem w ogóle. Skąd wzięła się ta fascynacja dramatem? Jakie podróże i doświadczenia życiowe wpłynęły na jego twórczość? Rozdział ten pokazuje, jak wielki wpływ na Słowackiego miały jego podróże oraz życie na emigracji, szczególnie pobyty w Paryżu i Londynie, co możemy prześledzić na podstawie jego listów do matki.

W rozdziale drugim zajmuję się „wczesnym” szekspiryzmem w dramatach Słowackiego, wzorowanych na kronikach historycznych Szekspira. Analizuję wpływ postaci, motywów historycznych, wątków oraz rozbudowanej przestrzeni teatralnej, szczegółowo opisanej w tekstach pobocznych, na rozwój dramatów Słowackiego, zarówno wczesnych, jak i późniejszych.

Rozdział trzeci poświęcony jest teatrowi grozy w dziełach obu pisarzy. Barokowa dramaturgia Szekspira urozmaiciła i zmieniła wizje romantycznego teatru Słowackiego. Porównuję tu postaci, motywy, baśniowość i fantastykę, starając się odnaleźć reminiscencje i wpływy Szekspira w szczytowej fazie twórczości Słowackiego.

Ostatni, czwarty rozdział zawiera rozważania na temat psychologicznego rysu bohaterów wybranych dramatów Słowackiego. Analizuję tu także przestrzeń sceniczną tych dramatów, która pełni kluczową rolę w kreacji bohaterów i nadaniu widowisku odpowiednich barw.

Poprzez kompleksowe porównanie twórczości Szekspira i Słowackiego, pragnę ukazać głębię i złożoność ich dramatów oraz ich wyjątkowe walory teatralne, które sprawiają, że ich dzieła są nadal aktualne i inspirujące.

Stanisław Lem i megabitowa bomba

przez

Stanisław Lem, urodzony w 1921 roku, jest wybitnym polskim prozaikiem i eseistą. Ukończył studia medyczne i karierę pisarska rozpoczął od publikowania artykułów w fachowej prasie lekarskiej. Jako prozaik debiutował w 1946 roku w katowickim tygodniku „Nowy Świat Przygód” powieścią Człowiek z Marsa, z której chyba nie był zbyt dumny, gdyż jej oficjalne książkowe wydanie ukazało się dopiero w roku 1994 (fanzinowa wersja ukazała  się, oczywiście, bez pytania autora o zgodę).

Pierwsza powieść „Astronauci”(13) wydal w 1951 roku. Uznaje się go powszechnie za najwybitniejszego przedstawiciela polskiej fantastyki naukowej. Jego dzielą przetłumaczono na ponad 25 języków.

Stanisław Lem, mistrz literatury science fiction, w swoich pracach wielokrotnie poruszał temat technologii, jej wpływu na ludzkość oraz potencjalnych zagrożeń związanych z nadmiernym rozwojem technologicznym. Choć nie używał bezpośrednio terminu „megabitowa bomba”, jego twórczość dotykała podobnych zagadnień, zwłaszcza w kontekście rosnącej potęgi technologii cyfrowej i sztucznej inteligencji.

W książce „Cyberiada”, zbiorze opowiadań o robotach, Lem przedstawia wizję przyszłości, w której technologia, choć niesamowicie zaawansowana, nie jest wolna od zagrożeń. Jego bohaterowie, w tym konstruktorzy robotów, tworzą maszyny o niesamowitej mocy obliczeniowej, ale często nie przewidują negatywnych konsekwencji swoich wynalazków. W pewnym sensie można by powiedzieć, że te opowiadania stanowią metaforę dla dzisiejszych obaw dotyczących zbyt szybkiego rozwoju technologii, które mogą prowadzić do sytuacji podobnych do „megabitowej bomby”.

W kontekście współczesnej technologii „megabitowa bomba” mogłaby oznaczać wybuch informacji, którego skutki byłyby katastrofalne. Lem przewidywał, że nadmiar informacji, chaotyczne gromadzenie danych i ich niekontrolowany rozwój mogą prowadzić do trudnych do opanowania kryzysów. W książkach takich jak „Szpital Przemienienia” czy „Kongres Futurologiczny” Lem badał, jak rozwój technologii i przekroczenie granic ludzkiej percepcji mogą prowadzić do chaosu i zniszczenia, a nawet zniszczyć ludzkość, jeśli nie będziemy w stanie zarządzać tymi potęgami.

„Megabitowa bomba” mogłaby zatem być metaforą dla technologii, która z jednej strony daje ogromne możliwości, ale jednocześnie stwarza ryzyko jej niekontrolowanego rozwoju. W kontekście Lemowskim, mogłaby symbolizować nie tylko zniszczenie wywołane przez nadmiar informacji, ale także efekty uboczne rozwiniętej sztucznej inteligencji, z którą nie jesteśmy w stanie się uporać. Lem wielokrotnie stawiał pytania o odpowiedzialność i etykę w kontekście rozwoju technologii, przewidując, że niekontrolowany rozwój maszyn może prowadzić do katastrofalnych skutków dla społeczeństw.

W skrócie, choć Lem nie używał dosłownie terminu „megabitowa bomba”, jego prace w pełni oddają ideę technologicznego wybuchu, który może wynikać z nadmiaru danych, niekontrolowanego rozwoju sztucznej inteligencji lub innych wynalazków, które nie są odpowiednio nadzorowane.

Stanisław Lem był członkiem stowarzyszeń Science Wicią Research Association i Science Fiction Writers of America; od 1932 należy również do Komisji PAN „Polska 2000”. Otrzymał liczne nagrody literackie, m.in. miasta Krakowa (1953), miesięcznika „Problemy” (1968), miesięcznika „Literatura” (1931), Ministerstwa Kultury i Sztuki (1965).

Lem jest autorem wielu dzieł, wśród których najbardziej znane to: „Eden”, „Powrót z gwiazd”, „Dzienniki gwiazdowe”, „Bajki robotów”, „Tyberiada”, „Niezwyciężony”, „Solaris”, „Wysoki Zamek” oraz „Bomba megabitowa”(14). W ZSRR powstał oparty na powieści Lema film A. Tarkowskiego „Solaris” (1973).

Solidne oparcie w szeroko rozumianych naukach humanistycznych pozwala Lemowi na poruszanie zagadnień z dziedziny polityki i socjologii. Bardzo ciekawa jest droga, jaka przeszedł autor od przewidywań i nadziei, do uprzedzeń i obaw związanych z rozwojem cywilizacji. Pisarz skonstruował model człowieka zagrożonego przez siły, które sam wyzwolił. Rozwój supertechniki może zagrozić wartościom humanistycznym, a społeczne i polityczne następstwa, mogą okazać się poważnym niebezpieczeństwem dla istnienia kruchej ludzkości. Lem zdaje sobie sprawę, że możliwości adaptacyjne człowieka są skończone i wyjście poza nie może zniszczyć jego tożsamość.

Stanisław Lem często zastanawia się nad przyszłością społeczeństwa przełomu XX i XXI wieku. W dziele „Bomba megabitowa” podejmuje próbę konkretnej odpowiedzi na pytanie: co czeka nas w przyszłości? Pisarz wskazuje komputery i Internet jako poważne zagrożenia dla ludzkości. Technika jest szkodliwa dla zdrowia i utrudnia kontakty międzyludzkie. Wprowadza dominacje jeżyka angielskiego, co odbywa się ze szkoda dla innych jeżyków. Naraża zwykłych użytkowników sieci na „wysyp informacji” i dostarcza bezmyślnej rozrywki. Globalna siec komputerowa umożliwia również popełnianie przestępstw przez odległość, co utrudnia stróżom prawa ściganie przestępców, a często czyni ich całkowicie bezkarnymi.

Lem obawia się zaniku ludzkiej kreatywności i postawy pełnej bierności w sytuacji, gdy maszyny Beda w stanie zastąpić człowieka w każdej dziedzinie. Nie wierzy w możliwość powstania sztucznej inteligencji – nawet jako pewnego wspomożenia ludzkiego umysłu. Natomiast obawia się świata zdehumanizowanego i zbyt prostego, rzeczywistości bez wysiłku i ucieczki do fantastyki (wirtualnej rzeczywistości). Jednocześnie w pełni zdaje sobie sprawę z ogromnego zapotrzebowania państw na skomplikowane systemy informatyczne, np. w sferze wojskowej czy prognozowania politycznego. Symulacje przeprowadzane wyłącznie wewnątrz komputerowych „pudel” nie pociągają przecież za sobą tak niebezpiecznych konsekwencji, jak te, których weryfikacje przynosi samo życie.

Lem jest zwolennikiem wprowadzenia szerokiej cenzury państwowej mediów celem eliminacji „głupstw i kłamstw”, jakie media serwują odbiorcom. Jego rozgoryczenie pogłębia to, że nawet popularno-naukowe periodyki bezkrytycznie wystawiają na swoich lamach informacje niesprawdzone, lecz posiadające nalot sensacyjności – nie kierując się renoma wydawnictwa, lecz komercyjnym aspektem sprawy.

(13) Lem S., Astronauci, Kraków 1989.
(14) Lem S., Eden, Warszawa 1995; Powrót z gwiazd, Kraków 1981; Dzienniki gwiazdowe, Warszawa 1994; Bajki robotów, Katowice 1989; Cyberiada, Warszawa 1998; Niezwyciężony, Kraków 1996; Solaris, Warszawa 1982; Wysoki Zamek, Kraków 1975; Bomba megabitowa, Wrocław 1992.

Isaak Asimov i społeczeństwo post informacyjne

przez

Isaak Asimov (1920-1992), amerykański biochemik rosyjskiego uzyskał tytuł doktora w 948 roku na Columbia University. W 1949 roku został profesorem biochemii na bostońskim uniwersytecie. Jednocześnie zasłynął jako pisarz science – wicią. Przez cały okres swojej twórczości starał się połączyć w swoich dziełach pisarstwo naukowe dla dzieci i społeczno-polityczne treści przeznaczone dla dorosłych. Otrzymał wiele nagród, w tym jednocześnie Hugo i Cebula za książkę „The Godz. Themselves”(15) w 1972 roku. Tworzył scenariusze przyszłości uwzględniając rozwój historii, socjologii, polityki, informatyki, automatyki i astrofizyki. Opisywał przyszłość zmieniona przez rewolucje mikrotechniczna i jej polityczno-społeczne implikacje. Najbardziej znane spośród jego książek to cykle: „Fundacja” i „Roboty”(16).

Isaac Asimov, jeden z najwybitniejszych pisarzy science fiction, miał wizjonerskie spojrzenie na przyszłość, które w wielu aspektach wyprzedzało jego czasy. W jego twórczości można znaleźć liczne refleksje na temat społeczeństwa postinformacyjnego, czyli takiego, w którym informacje są łatwo dostępne, a tradycyjne granice między władzą, technologią i społeczeństwem ulegają zatarciu.

Asimov przewidywał, że rozwój technologii, zwłaszcza w zakresie sztucznej inteligencji i robotyki, zmieni sposób, w jaki funkcjonują społeczeństwa. Jego słynna seria „Fundacja” ukazuje, jak ludzkość może radzić sobie z nadmiarem informacji, gdy dostęp do wiedzy staje się powszechny i demokratyczny. W serii tej pojawia się koncepcja „psychohistorii”, nauki mającej na celu przewidywanie przyszłości na podstawie analizy danych zbieranych przez społeczeństwa. W tym kontekście Asimov zdaje się przewidywać wyzwania związane z przeładowaniem informacyjnym, które mogą prowadzić do kryzysów społecznych, a także społeczne mechanizmy radzenia sobie z tym zjawiskiem.

W społeczeństwie postinformacyjnym, które Asimov mógłby sobie wyobrazić, mamy do czynienia z ogromnym przepływem informacji, w którym tradycyjne struktury władzy mogą być wyzwane przez szybko rozwijającą się sztuczną inteligencję oraz masowe przetwarzanie danych. Jego prace sugerują, że kluczowym wyzwaniem staje się nie tyle dostęp do informacji, ale raczej zdolność do jej efektywnego zarządzania i rozumienia. W tym kontekście rola ludzi i maszyn musiałaby ewoluować, by zapewnić efektywne funkcjonowanie społeczeństwa, a jednostki musiałyby nauczyć się selekcjonować i przetwarzać informacje w sposób, który nie prowadzi do chaosu.

Asimov dostrzegał również zagrożenia związane z technologią. W jego „Prawach robotyki” pojawia się pytanie, jak zapewnić, by sztuczna inteligencja i roboty, które posiadają ogromne zasoby informacji, działały w sposób etyczny i w interesie ludzkości. W kontekście społeczeństwa postinformacyjnego, takie kwestie stają się jeszcze bardziej aktualne, ponieważ granica między tym, co ludzkie, a tym, co stworzone przez technologię, staje się coraz bardziej rozmyta.

Podsumowując, Asimov w swojej twórczości przewidywał wyzwania, przed którymi może stanąć społeczeństwo postinformacyjne, w którym nadmiar danych i rozwój technologii wymagają nowego podejścia do zarządzania informacjami, władzy i etyki.

Isaak Asimov jako pisarz science-fiction zajmował się beletrystyka, jednak problemy poruszane w jego dziełach, a zwłaszcza wykreowany przez niego społeczno-polityczny obraz społeczeństwa przyszłości zasługuje na wnikliwa analizę. Asimov w cyklu „Roboty” opisuje społeczeństwo ludzkie po rozproszeniu i zasiedleniu wielu planet. Na każdej z nich wykształcił się specyficzny typ relacji międzyludzkich, wiele społeczeństw przywykło do automatyzacji życia, niektóre rozpaczliwie się przed nią bronią.

Społeczeństwa pozaziemskie żyją w dobrobycie korzystając z wszelkich odkryć nauki, przede wszystkim automatyki, ziemianie w nędzy. Na uwagę zasługuje przeniesienie ciężaru rasizmu w świecie przyszłości z relacji „człowiek – człowiek” na „człowiek – maszyna”. Ziemianie czują się głęboko sfrustrowani koniecznością życia obok sztucznych form i nie potrafią pogodzić się z nieubłaganymi zmianami, dlatego zamykają się w samowystarczalnych kompleksach urbanistycznych i tracą kontakt z rozproszonymi osiedleńcami z innych planet. W dalszym ciągu borykają się z problemami głodu, bezrobocia, zbyt dużego wzrostu populacji. Pisarz zwraca również uwagę na realna groźbę wyczerpania się ziemskich zasobów – wraz z nią widmo głodu i zanik kultury technicznej. Pytania Asimova o wyjście z takiej sytuacji, jeśli jeszcze dziś nie dotyczy naszych społeczeństw, mogą stać się aktualne w niedalekiej przyszłości.

Kolejnym interesującym zagadnieniem poruszonym w cyklu „Fundacja” jest problem stopnia prawdopodobieństwa przewidywania przyszłości polityczna – społecznej. Asimov zastanawia się, czy możliwe jest stworzenie układu na tyle skomplikowanych algorytmów, aby można było z minimalnym błędem przewidywać, a raczej obliczać przyszłość. Jednocześnie daje do zrozumienia, że nawet posiadanie takiego systemu nie uwolni ludzkości od codziennych problemów. Według niego możliwe jest tylko obliczanie długofalowych trendów i ryzyka wystąpienia kryzysów w historii i przyszłości ludzkości. Odpowiedzi o dużym stopniu dokładności po prostu nie mogą istnieć. Asimov stawia ludzi przyszłości przed konkretnymi problemami spowodowanymi rozwojem technologii informatycznych i automatyki. Dylematy moralne, egzystencjalne i polityczne, przed jakimi staja jego bohaterzy, poszukiwanie ich rozwiązań może pomoc współczesnemu społeczeństwu w zrozumieniu własnych wewnętrznych konfliktów i przygotować je do zmian, a nade wszystko pomoc w zachowaniu dystansu do spraw dziś istotnych, które za chwile mogą nie mieć żadnego znaczenia.

(15) Asimov I., Good for Themselves, New York 1971.
(16) Asimov I., cykl Fundacja, Poznań 1990-1992; cykl Roboty, Warszawa 1993-1994.

Przygody dobrego wojaka…

przez

Wiecie jakiego wojaka

I nie chodzi o wydawnictwo Audioteki z Piotrem Fronczewskim, Ireną Kwiatkowską, Wiktorem Zborowskim, Wiesławem Michnikowskim i Krzysztofem Gosztyłą.

„Przygody dobrego wojaka Szwejka” to powieść autorstwa Jaroslava Haška, która została napisana w latach 1915-1922, opowiada historię człowieka, który jest wcielony do armii austro-węgierskiej podczas I wojny światowej. Główny bohater, Szwejk, jest prostym i niezbyt inteligentnym Czech, który próbuje przetrwać wojnę, radząc sobie z absurdami i okrucieństwami, którym jest poddawany.

Szwejk jest przedstawiony jako bohater tragiczny, który jest nieustannie prześladowany przez swoich przełożonych i kolegów z wojska za swoją naiwność i brak zrozumienia sytuacji. Mimo to, on stara się zachować swój humor i poczucie ironii, co pozwala mu przetrwać trudy wojny.

Powieść opowiada o różnych przygodach Szwejka, od jego służby w armii aż po jego uwięzienie i ucieczkę. Przez cały czas, Szwejk jest świadkiem i ofiarą okrucieństwa wojny oraz bezsensowności i bezmyślności decyzji wojskowych.

Powieść ta jest uważana za klasykę literatury światowej i jest często interpretowana jako krytyka wojny oraz systemu politycznego i społecznego, który doprowadził do jej wybuchu. „Przygody dobrego wojaka Szwejka” to przezabawna i przejmująca opowieść o człowieku, który stara się przetrwać w trudnych warunkach i pozostaje człowiekiem nawet w najgorszych okolicznościach.

„Przygody dobrego wojaka Szwejka” to jedna z najsłynniejszych powieści Jaroslava Haška, pełna humoru, satyry i krytyki społecznej. Książka ukazuje losy wojaka, który w czasie I wojny światowej zostaje zmobilizowany do armii austro-węgierskiej. Jednak zamiast być bohaterem wojennym, Szwejk jest prostym człowiekiem, który za pomocą swojej prostoduszności, ironii i niewinnej naiwności, staje się symbolem oporu wobec absurdów wojny.

Szwejk, bohater powieści, to postać, która za wszelką cenę unika wojennej zawieruchy, wciąż znajdując się w centrum nieporozumień i absurdalnych sytuacji. Z powodu swojej rzekomej „głupoty” staje się wręcz niewzruszonym świadkiem nieprawidłowości i korupcji panujących w armii, mając niewielką świadomość o realnym niebezpieczeństwie. Książka ukazuje zatem humorystyczny obraz wojennej rzeczywistości, ale także mocno krytycznie odnosi się do biurokracji, systemów wojskowych i absurdu władzy.

Hašek w swojej powieści analizuje temat wojny, władzy, człowieczeństwa, a także absurdu życia. Choć „Przygody dobrego wojaka Szwejka” są pełne humoru i komizmu, książka ma również głęboką warstwę krytyczną, pokazującą, jak wojna i biurokracja potrafią wypaczyć ludzkie życie i tożsamość. Szwejk jest postacią, która, mimo że nie jest bohaterem w klasycznym sensie, staje się symbolem oporu wobec niewłaściwego systemu.

Styl Haška to połączenie realistycznego opisu i czarnego humoru. W powieści pełno jest satyrycznych scen, które ukazują absurdalne działania zarówno wojskowych, jak i polityków. Hašek doskonale operuje językiem, często tworząc sytuacje, które są zarówno groteskowe, jak i pełne głębokiej refleksji nad kondycją ludzką. Powieść jest napisana w formie luźnej narracji, pełnej anegdot, dialogów i zabawnych sytuacji.

„Przygody dobrego wojaka Szwejka” zyskały ogromną popularność na całym świecie. Przełożona na wiele języków, stała się jednym z najważniejszych dzieł literatury czeskiej i jednym z najczęściej czytanych tekstów XX wieku. Postać Szwejka stała się ikoną literacką, a książka przez wielu uważana jest za jedno z największych dzieł satyrycznych w historii literatury. Powieść doczekała się także licznych adaptacji filmowych i teatralnych, które kontynuowały jej tradycję krytyki społecznej.

„Przygody dobrego wojaka Szwejka” to ponadczasowa książka, która łączy w sobie elementy satyry, humoru i krytyki społecznej. Hašek stworzył postać, która do dziś budzi podziw za swoją prostotę i naiwność, ale także za niezłomność w walce z absurdami świata. To powieść, która pomimo swojej lekkości i humorystycznego tonu, ma wiele do powiedzenia o naturze wojny, biurokracji i ludzkiej kondycji.