Isaak Asimov (1920-1992), amerykański biochemik rosyjskiego uzyskał tytuł doktora w 948 roku na Columbia University. W 1949 roku został profesorem biochemii na bostońskim uniwersytecie. Jednocześnie zasłynął jako pisarz science – wicią. Przez cały okres swojej twórczości starał się połączyć w swoich dziełach pisarstwo naukowe dla dzieci i społeczno-polityczne treści przeznaczone dla dorosłych. Otrzymał wiele nagród, w tym jednocześnie Hugo i Cebula za książkę „The Godz. Themselves”(15) w 1972 roku. Tworzył scenariusze przyszłości uwzględniając rozwój historii, socjologii, polityki, informatyki, automatyki i astrofizyki. Opisywał przyszłość zmieniona przez rewolucje mikrotechniczna i jej polityczno-społeczne implikacje. Najbardziej znane spośród jego książek to cykle: „Fundacja” i „Roboty”(16).
Isaac Asimov, jeden z najwybitniejszych pisarzy science fiction, miał wizjonerskie spojrzenie na przyszłość, które w wielu aspektach wyprzedzało jego czasy. W jego twórczości można znaleźć liczne refleksje na temat społeczeństwa postinformacyjnego, czyli takiego, w którym informacje są łatwo dostępne, a tradycyjne granice między władzą, technologią i społeczeństwem ulegają zatarciu.
Asimov przewidywał, że rozwój technologii, zwłaszcza w zakresie sztucznej inteligencji i robotyki, zmieni sposób, w jaki funkcjonują społeczeństwa. Jego słynna seria „Fundacja” ukazuje, jak ludzkość może radzić sobie z nadmiarem informacji, gdy dostęp do wiedzy staje się powszechny i demokratyczny. W serii tej pojawia się koncepcja „psychohistorii”, nauki mającej na celu przewidywanie przyszłości na podstawie analizy danych zbieranych przez społeczeństwa. W tym kontekście Asimov zdaje się przewidywać wyzwania związane z przeładowaniem informacyjnym, które mogą prowadzić do kryzysów społecznych, a także społeczne mechanizmy radzenia sobie z tym zjawiskiem.
W społeczeństwie postinformacyjnym, które Asimov mógłby sobie wyobrazić, mamy do czynienia z ogromnym przepływem informacji, w którym tradycyjne struktury władzy mogą być wyzwane przez szybko rozwijającą się sztuczną inteligencję oraz masowe przetwarzanie danych. Jego prace sugerują, że kluczowym wyzwaniem staje się nie tyle dostęp do informacji, ale raczej zdolność do jej efektywnego zarządzania i rozumienia. W tym kontekście rola ludzi i maszyn musiałaby ewoluować, by zapewnić efektywne funkcjonowanie społeczeństwa, a jednostki musiałyby nauczyć się selekcjonować i przetwarzać informacje w sposób, który nie prowadzi do chaosu.
Asimov dostrzegał również zagrożenia związane z technologią. W jego „Prawach robotyki” pojawia się pytanie, jak zapewnić, by sztuczna inteligencja i roboty, które posiadają ogromne zasoby informacji, działały w sposób etyczny i w interesie ludzkości. W kontekście społeczeństwa postinformacyjnego, takie kwestie stają się jeszcze bardziej aktualne, ponieważ granica między tym, co ludzkie, a tym, co stworzone przez technologię, staje się coraz bardziej rozmyta.
Podsumowując, Asimov w swojej twórczości przewidywał wyzwania, przed którymi może stanąć społeczeństwo postinformacyjne, w którym nadmiar danych i rozwój technologii wymagają nowego podejścia do zarządzania informacjami, władzy i etyki.
Isaak Asimov jako pisarz science-fiction zajmował się beletrystyka, jednak problemy poruszane w jego dziełach, a zwłaszcza wykreowany przez niego społeczno-polityczny obraz społeczeństwa przyszłości zasługuje na wnikliwa analizę. Asimov w cyklu „Roboty” opisuje społeczeństwo ludzkie po rozproszeniu i zasiedleniu wielu planet. Na każdej z nich wykształcił się specyficzny typ relacji międzyludzkich, wiele społeczeństw przywykło do automatyzacji życia, niektóre rozpaczliwie się przed nią bronią.
Społeczeństwa pozaziemskie żyją w dobrobycie korzystając z wszelkich odkryć nauki, przede wszystkim automatyki, ziemianie w nędzy. Na uwagę zasługuje przeniesienie ciężaru rasizmu w świecie przyszłości z relacji „człowiek – człowiek” na „człowiek – maszyna”. Ziemianie czują się głęboko sfrustrowani koniecznością życia obok sztucznych form i nie potrafią pogodzić się z nieubłaganymi zmianami, dlatego zamykają się w samowystarczalnych kompleksach urbanistycznych i tracą kontakt z rozproszonymi osiedleńcami z innych planet. W dalszym ciągu borykają się z problemami głodu, bezrobocia, zbyt dużego wzrostu populacji. Pisarz zwraca również uwagę na realna groźbę wyczerpania się ziemskich zasobów – wraz z nią widmo głodu i zanik kultury technicznej. Pytania Asimova o wyjście z takiej sytuacji, jeśli jeszcze dziś nie dotyczy naszych społeczeństw, mogą stać się aktualne w niedalekiej przyszłości.
Kolejnym interesującym zagadnieniem poruszonym w cyklu „Fundacja” jest problem stopnia prawdopodobieństwa przewidywania przyszłości polityczna – społecznej. Asimov zastanawia się, czy możliwe jest stworzenie układu na tyle skomplikowanych algorytmów, aby można było z minimalnym błędem przewidywać, a raczej obliczać przyszłość. Jednocześnie daje do zrozumienia, że nawet posiadanie takiego systemu nie uwolni ludzkości od codziennych problemów. Według niego możliwe jest tylko obliczanie długofalowych trendów i ryzyka wystąpienia kryzysów w historii i przyszłości ludzkości. Odpowiedzi o dużym stopniu dokładności po prostu nie mogą istnieć. Asimov stawia ludzi przyszłości przed konkretnymi problemami spowodowanymi rozwojem technologii informatycznych i automatyki. Dylematy moralne, egzystencjalne i polityczne, przed jakimi staja jego bohaterzy, poszukiwanie ich rozwiązań może pomoc współczesnemu społeczeństwu w zrozumieniu własnych wewnętrznych konfliktów i przygotować je do zmian, a nade wszystko pomoc w zachowaniu dystansu do spraw dziś istotnych, które za chwile mogą nie mieć żadnego znaczenia.
(15) Asimov I., Good for Themselves, New York 1971.
(16) Asimov I., cykl Fundacja, Poznań 1990-1992; cykl Roboty, Warszawa 1993-1994.